آزمايش‌هاي پيش از زايمان

اگر شما جزو آن گروه از زوج‌هايي هستيد که در هر سن و سال براي باردار شدن‌تان برنامه‌ريزي داريد، به‌طور قطع به اهميت مشاوره پيش از بارداري و ضرورت چکاپ کامل خود پيش از باردار شدن پي برده‌ايد. اما آيا تا به حال نام تست‌هاي پره‌ناتال را شنيده‌ايد و آنها را مي‌شناسيد؟ ما گفتگويي با دکتر شيرين نيرومنش، متخصص زنان و نازايي، فلوشيب پريناتولوژي (طب مادر و جنين) و استاد دانشگاه علوم‌پزشکي تهران ترتيب داديم که نه تنها با اين تست‌ها آشنا شويم بلکه ضرورت انجام هر کدام را هم متوجه شويم.

آزمايش‌هاي پره‌ناتال چه آزمايش‌هايي هستند؟
 

اين آزمايش‌ها را از زماني که حاملگي شروع مي‌شود يعني به محض عقب افتادن سيکل قاعدگي ماهيانه بايد انجام داد. انجام اين تست‌ها به منظور تشخيص زودرس مشکلات جنين است تا اگر مشکلي وجود دارد، به درمان جنين در داخل شکم مادر بپردازيم. اين آزمايش‌ها، از آزمايش و بررسي‌هاي ساده تا انواع تخصصي ادامه دارد. يعني شامل معاينات باليني شرح حال کامل است مانند: گرفتن فشارخون، وزن بيمار، سابقه بيماري يا جراحي‌هاي او، داروهايي که مصرف مي‌کرده، اينکه آيا قبلا سابقه تزريق خون داشته يا نه و... سپس يک آزمايش خون براي بررسي گلبول‌هاي قرمز و کم‌خوني احتمالي مادر و يک آزمايش ادرار به عمل مي‌آيد. اوره و کراتينين خون و فاکتورهاي ادراري بررسي مي‌شود و کشت ادرار صورت مي‌گيرد.

اگر کسي سابقه مشکل ادراري و کلا هيچ علامتي نداشته باشد باز بايد آزمايش ادرار بدهد؟
 

بله، اين بررسي لازم است چون خود حاملگي زمينه عفونت را به دليل تغييرات هورموني فراهم مي‌کند. اين بررسي‌ها، به علاوه تعيين گروه خوني و RH يعني مثبت يا منفي بودن گروه خون و همچنين بررسي از نظر هپاتيت در همه بايد انجام شود ولي گروه‌هايي هستند که پرخطر محسوب مي‌شوند مانند مبتلايان به فشارخون، ديابت، آنها که سابقه زايمان قبلي نوزادي با وزن بالا براي مثال 5/4 کيلو را داشتند يا مرگ جنين داخل رحمي داشتند و يا سن بالايي دارند که نيازمند پيگيري و بررسي بيشتر هستند.
پيش از اينکه به ادامه بحث بپردازيم، لطفا براي کساني که نمي‌دانند تعيين گروه خوني چه اهميتي دارد و ميزان اهميت اين تست را مي‌خواهند، توضيحي دهيد.
اهميت اين بررسي تا آنجاست که گاهي خانم‌ها هفت- هشت بار حاملگي ناموفق را تجربه مي‌کنند و يا نوزادشان را از دست مي‌دهند چون همين چکاپ ساده و بررسي آن را انجام نداده‌اند. اگر مادري با هر نوع گروه خوني داراي RH منفي باشد، بايد گروه خوني شوهرش تعيين شود. در صورت مثبت بودن شوهر، فقدان تجانس RH اتفاق مي‌افتد و بايد تحت نظر باشد و حتي اگر هيچ‌گونه مشکلي در طي حاملگي نداشت، در حدود هفته 28 تا 32 بارداري آمپول روگام تزريق کند و حتما پس از زايمان هم آن را بزند. اين خانم‌ها اگر به هر دليلي مانند ضربه به شکم دچار لکه‌بيني و خون‌ريزي شوند يا تست تشخيصي خاصي (مانند نمونه‌برداري از مايع آمنيوتيکي يا بيوپسي جفت که بايد سوزني وارد شکم او کنيم) انجام دهند بايد حتما براي پيشگيري آمپول مزبور را تزريق کنند. کساني که همين کار ساده را انجام نداده‌اند، درمان بسيار سخت و تخصصي تزريق خون به جنين داخل شکم را بايد انجام دهند. اين کار تنها در دو مرکز در ايران انجام مي‌شود. يکي از آنها بيمارستان ميرزاکوچک‌خان است. گاهي هفت يا هشت بار تحت سونوگرافي، از راه رگ بند ناف يا به داخل شکم جنين خون تزريق مي‌کنيم، به اين اميد که او بتواند زنده متولد شود.

سونوگرافي هم يکي از بررسي‌هاي پره‌ناتال است؟
 

بله، به‌طور وسيع از اين تست بهره مي‌گيريم. وضعيت جنين، چندقلويي، سن حاملگي و خيلي از نقايص جنيني را با سونوگرافي معلوم مي‌کنيم. براي مثال اگر جنين نقصي در جدار شکم دارد و کبد يا اندام داخل شکمي، در خارج از بدنش باشد با سونوگرافي قابل تشخيص است. مهم‌تر از اينکه در هفته 11 تا 14 بارداري توصيه مي‌کنيم همه بررسي‌ سونوگرافي براي تشخيص نشانگان داون را انجام دهند. (در شهرهاي بزرگ امکان بررسي وجود دارد) اين سونوگرافي بسيار تخصصي است و تنها ده تا دوازده نفر از متخصصان مهارت انجام اين سونوگرافي را در سطح تهران دارند. با اين بررسي، ضخامت پشت گردن جنين و همچنين استخوان بيني او بررسي مي‌شود. در موارد مشکوک به نشانگان داون يا منگوليسم استخوان بيني جنين در سونوگرافي ديده نمي‌شود و ضخامت پشت گردن‌اش افزايش پيدا مي‌کند. همراه با اين سونوگرافي يک آزمايش خون خاص هم مي‌گيريم که به بررسي پروتئين مخصوصي درخون مادر مي‌پردازد. آزمايشگاه خاص (حداکثر يک يا دو مرکز در تهران داريم) برنامه کامپيوتري مخصوصي دارد که با مراکز معتبر دنيا مرتبط است و ميزان آن فاکتور و سن مادر را وارد مي‌کند، تا خطر نشانگان داون مشخص شود. براي آنهايي که در گروه پرخطر باشند، تست بررسي سلامت جنين يعني آمينوسنتز انجام مي‌شود. براي خانم‌هاي بالاي 40 سال از همان ابتدا و در حوالي هفته 15 بارداري تست آمينوسنتز را توصيه مي‌کنيم.

مايع آمينوتيک را که جنين در آن غوطه‌ور است چه‌طور بررسي مي‌کنيد که سلامت او را تهديد نکند؟
 

يک سوزن از راه شکم مادر وارد کرده و حدود 20 سي‌سي مايع را مي‌کشيم (بين هفته 15 تا 30 بارداري) و به آزمايشگاه مي‌فرستيم. با اين تست نه تنها نشانگان داون بلکه بسياري مشکلات کروموزومي او معلوم مي‌شود. اين مايع روز بعد دوباره به وسيله سيستم‌هاي شگفت‌انگيز داخل بدن مادر جايگزين مي‌شود. مهارت پزشک و زمان مناسب اين تست مهم است و از عوارض احتمالي مي‌کاهد. (از هر 200 نفر يک نفر احتمال سقط دارد). گاهي حتي با سوزن مخصوص قسمتي از جفت را برمي‌داريم تا از نمونه بپوسي به مشکلات موجود پي ببريم. اگر جنين مشکل حاد براي مثال نشانگان داون داشته باشد، مي‌توانيد از طريق مراجع قضايي نسبت به ختم‌ حاملگي اقدام کنيد.

تزريق خون به جنين يا مواردي که توضيح داديد را تحت سونوگرافي انجام مي‌دهيد.‌ آيا اين سونوگرافي زيادي مانعي ندارد؟
 

به‌طور معمول در بارداري طبيعي سه بار سونوگرافي را توصيه مي‌کنيم. يک بار سه ماه اول، يک بار هفته 18 تا 22 براي نقايص جنيني و يک بار سه ماهه سوم اما مادري که فقدان تجانس RH دارد يا در مواردي که بايد درماني مانند تزريق خون به جنين داشته باشيم گاهي مادر هر هفته سونوگرافي مي‌شود و هر بار يک ساعت طول مي‌کشد با اينکه عوارضي تا به حال به دليل اين امر نداشتيم چون سونوگرافي اشعه ندارد بلکه امواج صوتي است اما توصيه مي‌کنيم سونوگرافي بي‌دليل نکنند.

و اما تست بعدي؟
 

گرفتن نوار قلب جنين. يک نوار دور شکم مادر مي‌بنديم (در سه ماهه سوم) و مادر در حال استراحت دراز مي‌کشد. دستگاهي روي شکم مادر قرار مي‌گيرد که مانند پراب سونوگرافي است و مي‌تواند ضربان قلب و نوار قلب جنين را ثبت کند. بايد 120 تا 160 بار در دقيقه باشد. بعضي جنين‌ها ضربان غيرطبيعي دارند، تپش بيش از حد دارند يا وقتي حرکت مي‌کنند به جاي آن که ضربانشان بالا رود، کمتر مي‌شود که مي‌توانيم با اين بررسي، مشکل را تشخيص داده و درمان کنيم. تست بعدي گرفتن خون از جنين است. با اين کار مشکلاتي مانند تيروييد را تشخيص داده و کم‌خوني‌هاي جنين را معلوم کرده و درمان مي‌کنيم.

و اما تست دهم؟
 

اين غربالگري خيلي مهم است و به خصوص آن را در آخر مي‌گويم که به ياد همه بماند. همه خانم‌ها حتي آنها که سابقه ديابت در خانواده ندارند بايد در هفته 24 حاملگي تست تحمل گلوگز بدهند تا اگر ديابت نهفته دارند، معلوم شود. هيچ‌کس مستثنا نيست. به وزن کم، سن کم و حاملگي اول يا چندم هم ربطي ندارد و بايد انجام شود. اگر خانمي سابقه مثبت ديابت در خانواده داشته باشد، بايد در همان اول حاملگي و در اولين مراجعه تست گلوگز بدهد. اگر ديابت او نهفته باشد رژيم خاص غذايي و ورزش مناسب توصيه مي‌شود و اگر هم نيازمند تجويز انسولين باشد جاي نگراني نيست. ما مي‌توانيم انسوليني را که مادر بايد در حالت طبيعي به مقدار کافي ترشح مي‌کرده و در خون مي‌ريخته، به صورت تجويز انسولين جبران کنيم و مقدار آن را به حد کافي و امن براي سلامت مادر و جنين برسانيم.
منبع:www.salamat.com
/ج